In oktober 2008 is het precies vier eeuwen geleden dat de telescoop is uitgevonden. Die baanbrekende uitvinding vond plaats in Middelburg en is aanleiding voor een tentoonstelling van zeldzame telescopen uit de wereldvermaarde collectie van Peter Louwman in het Zeeuws Museum.

zacharias janssen en johannes lipperhey

In het begin van de 17e eeuw was Middelburg een enorm welvarende stad, met een grote vraag naar kunst en ambachtswerk. Er waren talrijke zilverwerkers, schilders en ook brillenslijpers werkzaam. Twee lokale brillenslijpers, Zacharias Janssen en Johannes Lipperhey, ontwikkelden onafhankelijk van elkaar als eersten 'een seecker instrument waarmede men verre kan sien'. Bericht van de uitvinding van de eerste verrekijker ging als een lopend vuurtje door Europa. Prins Maurits nodigde Hans Lipperhey in 1608 uit om zijn kijker in Den Haag te demonstreren. Ze beklommen een toren en konden tot hun grote verrukking met het nieuwe instrument de ramen van de Pieterskerk in Leiden en de klok van de Oude Kerk in Delft zien.

Het belang van de uitvinding werd onmiddellijk in heel Europa onderkend. De Italiaanse astronoom Galileo Galilei bouwde zijn eigen telescoop,waarmee hij grote ontdekkingen deed. Hij werd beroemd (en verketterd) voor zijn waarneming dat niet de aarde,  maar de zon het middelpunt is van het zonnestelsel. De kijker werd meteen toegevoegd aan de vaste uitrusting voor militaire veldtochten en ontdekkingsreizen. De wijsgeer Descartes zag de kijker als één van de belangrijkste uitvindingen van zijn tijd: ‘de bewonderenswaardige kijkers hebben in de korte tijd waarin ze bekend zijn aan de hemel nieuwe sterren en op aarde andere nieuwe lichamen ontdekt.’ De uitvinding leende zich ten slotte goed voor de gadgetzucht van rijke burgers die maar al te graag de nieuwste modellen in hun privé-verzamelingen aan hun gasten lieten zien.

peter louwman

Peter Louwman is al jarenlang een gepassioneerd verzamelaar van telescopen. Zijn verzameling wordt internationaal beschouwd als een van de belangrijkste collecties ter wereld. Uit zijn enorme verzameling heeft het museum een vijftigtal zeer zeldzame kijkers geselecteerd. De tentoonstelling toont voorbeelden van de allervroegste, de meest innovatieve en de meest rijk versierde kijkers die in de westerse geschiedenis zijn gemaakt. Zo zijn er vroege Hollandse kijkers, prachtige met goudleer bestempelde Italiaanse kijkers, stiekeme toneelkijkers en de luxekijker, annex verzorgingsset, van de Egyptische koning Farouk te zien.

Scholenprogramma

Bij de tentoonstelling 400 Jaar telescopie heeft het Zeeuws Museum ook een educatieprogramma gemaakt. Leerlingen maken kennis met de ontwikkeling en geschiedenis van de telescoop. De leerlingen bekijken de tentoonstelling en ontdekken zelf de werking van het instrument. Waarom was deze uitvinding zo belangrijk? Wat waren de maatschappelijke gevolgen? De aarde bleek niet meer het centrum van het universum te zijn, maar slechts een onbeduidend stipje in het onmetelijke heelal.